Osnovna delatnost Zavoda je zaštita nepokretnih kulturnih dobara, odnosno značajnih građevina koje su proglašene spomenicima kulture, pojedinih spomenika u javnom prostoru, poput spomen kompleksa “Stratište“ na putu prema Jabuci, arheoloških lokaliteta ali i zaštitom celina graditeljskog nasleđa, mislim na stara jezgra gradova i sela od kulturno-istorijskog značaja za naš region. Zavod kao i druge ustanove zaštite kulturnog naslea predstavljaju čuvare kulturnog i nacionalnog identiteta, što je po mom skromnom mišljenju prvorazredni značaj.

            Šta je registar Zavoda za zaštitu spomenika kulture, kakvi podaci se u njemu nalaze?

            - To je, može se reći, lična karta koja sadrži naziv kulturnog dobra, registracione brojeve, podatke o vremenu izgradnje detaljnom opisu kojim se definišu karakteristike stila, autentičnosti, izvuzetnosti, vrsti i kategoriji kulturnog dobra. Pregled nepokretnih kulturnih dobara južnog Banata sa osnovnim podacima iz registra nalazi se i na našem sajtu. Želeli smo da na ovaj način prikažemo i omogućimo dostupnost podacima najširem krugu ljudi zainteresivanih za oblast kulturnog nasleđa.

            Šta su nepokretna kulturna dobra u južnom Banatu, i kako se ona dele?

            - Naša teritorija je karakteristična po prostorno kulturno istorijskim celinama, objektima građenim u periodu Banatske vojne granice, velikom broju zaštićenih crkava ali i bogatom arheološkom nasleđu. Kulturna dobra dele se na pokretna, kojima se bave muzeji, arhivi i biblioteke i nepokretna koje štite i čuvaju zavodi za zaštitu spomenika kulture. Nepokretna kulturna dobra su kulturni predeli, prostorne kulturno-istorijske celine, spomenici kulture, arheološka nalazišta i znamenita mesta. Sastavni deo nepokretnog kulturnog dobra su i pokretne stvari koje su povezane sa kulturnim dobrom i čije bi odvajanje umanjilo njegovu vrednost.

            A šta su spomenici kulture?

            To su pojedinačni nepokretni objekti koji imaju arhitektonski, arheološki, umetnički, etnološki ili drugi društveni značaj. To su građevine, nalazišta, celine, dela primenjene umetnost, slikarstva, vajarstva, memorijalni ili drugi spomen objekat, delo tehničke kulture ili stare industrije koji svojim postojanjem krase javni prostor naših naselja i svedoče o njihovoj bogatoj prošlosti. Brojni su primeri svih navedenih spomenika kulture u Pančevu. Postoji zona industrijskog nasleđa u okviru koje dominiraju Svetionici, Stara Vajferova (Narodna) pivara, Crveni magacin, “Svilara“. Preobraženska i Uspenska crkva, Manastir Vojlovica i Minoritski samostan predstavljaju bisere crkvene arhitekture. Zapravo celokupno staro gradsko jezgro Pančeva predstavnja zaštićeno nepokretno kulturno dobro koje uživa kategoriju velikog značaja. Aheološko nasleđe je posebna priča.

            Kada govorimo o arheološkim nalazištima, koja sve postoje na teritoriji našeg okruga?

            - Moramo da napomenemo razliku između arheoloških nalazišta i arheoloških lokaliteta. Arheološka nalazišta su utvrđena nepokretna kulturna dobra i predstavljaju deo prostora na površini zemljišta i u zemljištu, u pećinama i pod vodom, koji sadrže ostatke građevina, konstrukcija, grobne celine ili nekropole, ostave, pokretne predmete, antopološki, geološki i paleontološki materijal. Na teritoriji južnog Banata imamo pet arheoloških nalazišta: “Starčevo-Grad“ i Židovar kod Orešca su od izuzetnog značaja, a “Grad“ u Dupljaji od velikog značaja. Zatim, tu su potez “Preko Slatine“ u Omoljici i Šljunkara u Beloj Crkvi, koji nisu kategorisani. Postoji i pet evidentiranih arheoloških lokaliteta, a na teritoriji južnog Banata ima više stotina lokaliteta i to su prostori na kojima su konstatovani elementi arheološkog nasleđa, a koji nisu utvrđeni za nepokretna kulturna dobra i na čijem valorizovanju će se raditi u narednom periodu.

            Na kojim lokalitetima je Zavod radio tokom prethodnog perioda?

            - U prethodne tri godine Zavod za zaštitu spomenika kulture radi na arheološkim istraživanjima i iskopavanjima na prostoru kule kovinske tvrđave. Takođe, vršena su velika zaštitna arheološka iskopavanja i istraživanja koja su prethodila izgradnji velikih

infrastrukturnih kompleksa: na prostoru predviđenom na izgradnji vetroparkova na području katastarskih opština Banatsko Novo Selo i Dolovo, na izgradnji dalekovoda DV 110 kv Bela Crkva - Veliko Gradište i na području planiranog Magistralnog gasovoda granica Bugarske - granica Mađarske.

            Svakako, moramo da pomenemo Neolitsko naselje u Starčevu. Koliki je značaj ovog otkrića?

            - “Starčvo-Grad“  je arheološko nalazište od izuzetnog značaja. Neolitska kultura, nazvana po mestu nalaza starčevačka, predstavlja danas pojam u našoj, kao i u svetskoj arheologiji. Starčevo, arheološki lokalitet “Grad“ - eponim postaje nakon obimnih sistematskih arheoloških radova obavljenih dvadesetih i tridesetih godina prošlog veka. Značaj nalazišta je u naučnom proučavanju brojnih i veoma raznovrsnih predmeta, kao i u mogućnosti istraživanja i naučne rekonstrukcije naselja srednjeg neolita.

            Da li će se nastaviti sa istraživanjima?

            - Zavod je izvršio reviziona arheološka istraživanja na ovom nalazištu 2003, 2004. i 2007. godine i geoelektrična istraživanja 2008. godine. U toku je izrada revizije Odluke o utvrđivanju arheološkog nalazišta “Starevo-Grad“  kojim će se proširiti zona zaštite arheološkog nalazišta.

            Da li spomenici kulture i arheološka nalazišta mogu da budu u ponudi turističkih agencija?

            - Ukoliko postoji volja za uspostavljanjem saradnje i plana kvalitetne prezentacije kulturnog dobra, koja za cilj ima i edukatvinu ulogu, rezultira primerima dobre prakse poput poslova na reaktivaciji kovinske tvrđave. Rezultat je uvek prepoznatljiva i uspešna kulturno-turistička ponuda koja je drugačija upravo zbog neiscrpnih resursa u oviru kulturnog nasleđa i njegove autentičnosti, neponovljivosti i raznolikosti.

            Kakva je procedura kada se pronađe novo arheološko nalazište, odnosno spomenik?

            - Naše istraživanje traje neprekidno i kada u literaturi i na terenu, ponekad i na inicijativu pojedinaca dođemo do podataka ili objekata koji pobude interesovanje, pre svega procenimo vrednost sa stanovišta različitih struka zastupljenih u našoj delatnosti i ulazimo u proceduru zaštite. Kada formiramo predlog za stavljnje pod zaštitu u skladu sa zakonskim procedurama, i odobri ga Republički zavod za zaštitu spomenika kulture kao centralna ustanova zaštite, usvaja ga Vlada Republike Srbije nakon čega nepokretno kulturno dobro uživa trajnu zaštitu.

            Kakvi su planovi Zavoda za ovu godinu?

            - Ova godina će proticati u znaku jubileja - 30 godina Zavoda. Zahvaljujući velikoj podršci Grada pripremamo nekoliko izložbi, publikacija, predavanja i radionica kojima ćemo predstaviti delatnost zaštite širom južnog Banata. Ove godine poklopilo se nekoliko jubileja pa će biti zanimljivih tema. Recimo - stogodišnjica prvog noćnog leta... Posetićemo gradove i opštine našeg okruga i potruditi se da predstavimo rezultate rada u proteklim decenijama, i naravno bogatstvo našeg kulturnog nasleđa. Koristićemo ovu priliku da pozovemo na još aktivnije učešće u revitalizaciji, očuvanju i prezentaciji nasleđa. U planu je uspostavljanje saradnje sektorom obrazovanja, pre svega sa visokoobrazovnim ustanovama na projektima poput Vajfertove pivare. Nastavljamo radove na obezbeđivanju ugroženih objekata, Ostataka kovinske tvrđave i obezbeđivanja dokumentacije za radove na statičkoj sanaciji dvorca u Vlajkovcu zahvaljujući dodatnoj finansijskoj podršci Ministarstva kulture na ovom značajnom projektu. Očekuju nas i konkursi putem kojih se finansira realizacija istraživačkih i ostalih projekta, tako da je svaka godina dinamična i drugačija.

            Koja kulturna dobra bi mogli da izvojite, od izuzetnog značaja za Grad i naš okrug?

            - Izdvojiću ih prema kategoriji. Dakle, spomenici kulture od izuzetnog značaja su: Preobraženska crkva i manastir Vojlovica, dok status velikog značaja ima staro gradsko jezgro o kome sam već govorila. Zaštićena su još stara gradska jezgra Vršca, gde se nalazi Vladičanski dvor od izuzetnog značaja i Vršačka kula od velikog značaja, i jezgro Bele Crkve, oba fantastičnog graditeljskog nasleđa. Kovinsko utvrđenje, most u Pločici i hidrotehničko nasleđe Kovina sa Crpnom stanicom u Dubovcu kao reprezentativnim primerom bih izdvojila u

ovoj opštini. Na našoj teritoriji se nalazi i memorijalni kompleks Mihajla Pupina u njegovom rodnom mestu Idvoru, takođe od izuzetnog značaja. Sakralno nasleđe svedoči o multikonfesionalnosti sredine i brojni su primeri crkvene arhitekture velike vrednosti. Gotovo u svakom većem mestu tako i opštini Alibunar i Opovo je zaštićena je srpska prvoslavna, rumunska pravoslavna, katolička, slovačka evangelističa, mađarska reformatorska ili prostestantska crkva. Na kraju, ali ne i najmanje važni dvorci opštine Plandište, u Vlakovcu i Velikom Središtu svedoče o bogatoj kulturnoj istoriji našeg regiona i privlače veliku pažnju javnosti u poslednje vreme. Posao službe zaštite je kompleksan i važan, ali opšta svest o tome da je kulturno nasleđe jedinstveno svedočanstvo našeg kulturnog identiteta, koje kada nestane, nestaje nepovratno i to je misao koju svi treba da imamo na umu.

Zorana Šteković