Niko nije upitan da li je on na primer bio u Kulturbundu, vojsci i tako dalje; pa čak i dobro poznati okoreli komunisti, samo zato što su bili Nemci i što su imali bogatstvo koje se moglo opljačkati bili su nemilosrdno mučeni i ubijani bez ikakvih skrupula. Na taj način je trebalo da se ispuni davna želja šovinista, panslovena, još od 1918. godine kada je osnovana nepravedna država Srba, Hrvata i Slovenaca.” Folmanshauzer nadalje iznosi podatak da je oko 8. novembra te 1944. godine u Pančevu streljano deset Hrvata iz Starčeva zbog optužbe da su bili državni neprijatelji. Naveo je i da su 13. novembra uhvaćene i u Pančevo deportovane predvodnice nemačkih devojaka, Elizabeta Križanovski i Ana Matuša, kao i vođa žena Marija Mal. Može se pretpostaviti da je reč o istaknutim pripadnicama ženskih ogranaka Kulturbunda koji su delovali tokom okupacije. Usledilo je svedočanstvo o posleratnoj zapleni imovine. „Župnik Verner je takođe izvestio da Nemci više ništa nisu smeli da prodaju. Svaki vlasnik kuće morao je da zapiše i izloži na vidnom mestu na ulazu u kuću koji se inventar nalazi u kući. Obično oko ponoći naređenja su se izdavala uz udarce bubnjeva, što je uvek bilo zastrašuju}́e, jer smo se tada budili iz prvog, dubokog sna. Nakon praznika Svih svetih 1. novembra počelo je oduzimanje privatnih stvari. Prvo se uzimala hrana, a ubrzo potom i veš, perje itd. Sve je odnošeno iz kuća i skupljeno u određene prostorije. U decembru je nekoliko muškaraca raspoređeno da rade u šumi. Morali su da seku drveće u podnožju Dunava. Usled nedostatka hrane i iscrpljenosti neki su tu i umrli.” Na Božić 1944. među starčevačkim Nemcima pronela se najava o skorim deportacijama u SSSR: „28. decembra 1944. godine krenuo je prvi transport sa mladićima i muškarcima od osamnaest do četrdeset pet godina, kao i devojkama i ženama od sedamnaest do trideset pet godina. Svi su stavljeni u stočne vagone i preko Rumunije krenuli za Sovjetski Savez na mukotrpan put od četrnaest do šesnaest dana a ponekad i duži, gde su radili u šumi, na izgradnji pruge i u građevinarstvu, u podzemnim kopovima rudnika uglja itd. Navodno je nemačke radnike iz Jugoslavije samoproglašeni maršal Tito prodao za prinudni rad na period od pet godina. U to vreme, izveštava župnik Verner, imao sam mnogo posla sa izdavanjem krštenica - čak i no}́u. Mnogi su želi da dokažu da su Hrvati - makar i samo da potiču od hrvatskih predaka - i da su slovenskog porekla.” Folmanshauzer ističe da su 3. maja 1945. svi Nemci, s decom i članovima porodica, proterani iz Starčeva. Kaže da su neki poslati u sabirni logor u Banatski Brestovac, pojedini u logore istrebljenja i smrti u Gakovu i Knićaninu, a drugi na državna dobra u Baranji kao i u Vojnu baštu u Pančevačkom ritu gde su morali službovati tri godine. Na samom kraju prepričan je zanimljiv doživljaj poslednjeg nemačkog katoličkog župnika u Starčevu, Franca Vernera: „Budući da u susednoj Omoljici nije bilo katoličkog sveštenika, ja sam tamo postavljen za župnika. Jednog dana Hrvati su bili užasnuti što će njihova prelepa crkva da se ruši. Moj razgovor sa tadašnjim nadbiskupom Ujči}́em u Beogradu nije bio od koristi, crkvu su srušili Titovi partizani, a župni ured je pretvoren u zadružni dom. Posle tri godine kada je crkva već odavno bila srušena, u Omoljicu je došao poznavalac umetnosti iz Zavoda za zaštitu spomenika iz Beograda. Tražio je oltarsku sliku crkvenog slikara Popovi}́a, jer je imala određenu umetničko-istorijsku vrednost. Opisao sam mu sve što se desilo, a on nije želeo da veruje da je ovo umetničko delo, kao i mnoga druga neprocenjiva umetnička blaga, uništeno.”

(kraj)

Dalibor Mergel